Để đánh giá mức lạm phát của 1 quốc gia thì 1 chỉ số không thể thiếu là chỉ số giá tiêu dùng (CPI - Consumer Price Index). Đây là chỉ số tính theo phần trăm để phản ánh mức thay đổi về giá của 1 rổ hàng hóa đại diện cho toàn bộ hàng tiêu dùng. Việt Nam bắt đầu sử dụng chỉ số CPI để phản ánh mức độ tăng giá tiêu dùng từ năm 1998 và từ đó đến nay, số lượng và quyền số (tỷ trọng trong tổng chi tiêu dùng) của các mặt hàng trong rổ hàng hóa để tính CPI được điều chỉnh 5 năm một lần. Trong bài sẽ chỉ chọn những chỉ tiêu trọng yếu trong 10 nhóm hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cấp 1.
Những chỉ tiêu trọng yếu trong rổ CPI
Nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống
Đây là nhóm thường sẽ nắm giữ nhiều quyền số nhất trong rổ hàng hóa và sẽ có tác động lớn tới CPI. Nhóm này bao gồm lương thực, thực phẩm, và ăn uống ngoài gia đình. Việc theo dõi giá thực phẩm cung cấp thông tin quan trọng về sự biến động trong nhu cầu và nguồn cung, cũng như ảnh hưởng của các yếu tố khác như thời tiết, chuỗi cung ứng,...
Có thể phân tích sự thay đổi giá dựa trên thay đổi về giá nguyên liệu, thay đổi theo mùa (ví dụ: Gần Trung thu thì giá trứng sẽ tăng vì nhu cầu sản xuất bánh trung thu tăng). CPI tháng 7/2023 đã tăng 0,18%, tác động bởi mức tăng 0,59% của nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống, chủ yếu do giá thực phẩm tăng 0,83%, trong đó giá thịt lợn tăng 2,77%; rau tăng 2,21%.
Nhóm Giáo dục
Nhóm này cũng là 1 chỉ tiêu trọng yếu trong rổ hàng hóa bởi nó phản ánh sự phát triển con người ở 1 quốc gia. Nhóm này bao gồm các dịch vụ giáo dục, như học phí, giá đồ dùng học tập,...Thông thường khi chuẩn bị vào năm học mới nhóm này sẽ tăng cao.
Trong tháng 8/2022, nhóm giáo dục tăng cao nhất với 1,46%. Do chuẩn bị vào năm học mới nên nhu cầu mua sắm sách vở và các dụng cụ học tập tăng. Giá sách giáo khoa tăng 1,05%, bút viết các loại tăng 1,38%, giá vở, giấy viết các loại tăng 1,02% so với tháng trước.
Nhóm Nhà ở và vật liệu xây dựng
Nhóm này là nhóm tiêu biểu trong rổ hàng hóa do đây là nhóm thể hiện phát triển cơ sở hạ tầng của quốc gia. Nhóm này bao gồm giá thuê nhà ở, điện nước, chất đốt và vật liệu xây dựng. Các biến động trong giá nhà có thể có ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế, ảnh hưởng đến khả năng mua sắm và quyết định đầu tư của người tiêu dùng.
Tháng 4/2021, Tổng cục Thống kê công bố nhóm nhà ở và vật liệu xây dựng tháng 4 giảm 0,43% so với tháng trước trong khi hiện nay giá các vật liệu xây dựng đang tăng cao. Để giải thích tình trạng này, Tổng cục Thống kê đã cho biết nhóm này giảm giá so với tháng trước chủ yếu do giá điện, nước sinh hoạt và giá gas giảm.
Nhóm Giao thông
Nhóm này mới chiếm tỷ trọng cao thường bao gồm các yếu tố như giá xăng, ô tô mới và cũ, dịch vụ bảo dưỡng và sửa chữa ô tô, phương tiện giao thông công cộng, và các chi phí liên quan đến việc sở hữu và sử dụng phương tiện di chuyển.
Chỉ số này vào tháng 12/2022 giảm 2,78% so với tháng trước, làm CPI chung giảm 0,27%, chủ yếu do ảnh hưởng của các đợt điều chỉnh giảm giá xăng dầu trong nước theo giá nhiên liệu thế giới vào ngày 01/12/2022, 12/12/2022 và ngày 21/12/2022 làm cho giá xăng giảm 7,29%; dầu diezen giảm 10,64%, trong đó giá xăng A95 giảm 3.080 đồng/lít, giá xăng E5 giảm 2.700 đồng/lít, giá dầu diezen giảm 3.200 đồng/lít, theo Tổng cục Thống kê.
Mức độ ảnh hưởng của CPI đến kinh tế - xã hội
Ảnh hưởng tới người dân
Các nhóm kể trên đều đại diện cho các khía cạnh trọng yếu trong đời sống người dân. Vì vậy, mỗi nhóm đều sẽ có mức ảnh hưởng nhất định tới người dân. Nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống sẽ có ảnh hưởng lớn nhất bởi đây là nhóm phản ánh nhu cầu cơ bản nhất của người dân.
Khi chỉ số này giảm mà mức thu nhập trung bình của người dân không thay đổi nhiều thì khả năng cao sẽ nâng tầm được chất lượng đời sống hàng ngày của người dân. Tuy nhiên, nếu chỉ số này tăng trưởng nhanh có nghĩa người dân phải chi trả nhiều hơn cho những hàng hóa thực phẩm thiết yếu hàng ngày, gây áp lực lên họ.
Nhóm giáo dục cũng sẽ ảnh hưởng tới người dân bởi nó phản ánh khả năng tiếp cận của người dân với giáo dục. Sự tăng giảm của nhóm giáo dục không chỉ ảnh hưởng đến chi phí hiện tại mà còn có thể có ảnh hưởng lâu dài đối với sự phát triển và nâng cao trình độ học vấn của cộng đồng.
Nhóm nhà ở và vật liệu xây dựng cùng với nhóm giao thông sẽ ảnh hưởng tới người dân về nhu cầu lưu trú và đi lại hàng ngày. Giá nhà và giá thuê nhà tăng sẽ gây khó khăn cho người dân về việc mua nhà hoặc chi trả tiền thuê nhà. Còn nếu giá xăng và nhiên liệu tăng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến người dân sử dụng phương tiện cá nhân.
Nếu giá nhiên liệu tăng, người dân sẽ phải chi trả nhiều hơn cho việc đi lại hàng ngày, ảnh hưởng đến ngân sách cá nhân và gia đình.
Ảnh hưởng tới doanh nghiệp
Nhìn chung thì nhóm thuộc ngành nào sẽ ảnh hưởng doanh nghiệp ngành đó. Nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống đương nhiên sẽ ảnh hưởng tới các nhà hàng và quán ăn. Nếu giá nguyên liệu đầu vào tăng thì sẽ ảnh hưởng tới chi phí và lợi nhuận của doanh nghiệp. Nhóm giáo dục sẽ tác động tới các trường học và trung tâm đào tạo.
Biến động giá có thể ảnh hưởng tới quyết định sử dụng dịch vụ giáo dục của người dân, từ đó ảnh hưởng tới lợi nhuận doanh nghiệp. Thêm nữa, nhóm này có thể tác động tới doanh nghiệp xuất bản sách giáo khoa và các doanh nghiệp sản xuất đồ dùng học tập. Nếu giá sách giáo trình và tài liệu học tập tăng, các doanh nghiệp như nhà xuất bản có thể phải điều chỉnh chiến lược giá. Tương tự như vậy, nhóm Nhà ở và vật liệu xây dựng sẽ ảnh hưởng tới doanh nghiệp bất động sản, nội thất, xây dựng,...
Nhóm Giao thông sẽ khác với những nhóm kể trên 1 chút bởi nhóm này không chỉ ảnh hưởng tới doanh nghiệp trong ngành. Yếu tố chuỗi cung ứng sẽ ảnh hưởng tới mọi ngành nghề và sự biến động của nhóm này sẽ có ảnh hưởng rộng khắp.
Ảnh hưởng tới Chính phủ
Sự thay đổi của các nhóm này sẽ ảnh hưởng tới Chính phủ ở nhiều khía cạnh, từ quản lý kinh tế đến chính sách xã hội. Nhìn chung, Chính phủ sẽ đưa ra điều chỉnh ngân sách và tài chính liên quan tới từng ngành, đánh giá cân đối giữa việc thu thuế và sự ổn định giá cả để duy trì ngân sách.
Thêm nữa, các chính sách liên quan tới biến động thị trường và chuỗi cung ứng; quản lý phát triển đô thị; chính sách thương mại quốc tế,... cũng sẽ được đưa ra để kịp thời phản ứng với sự biến động phần trăm của những nhóm này.
Nhìn chung, việc phân tích, bóc tách các chỉ tiêu trọng yếu là quan trọng để hiểu rõ hơn về động lực đằng sau sự biến động của CPI. Tuy nhiên, ngoài ra vẫn cần phải kết hợp với các chỉ số khác và thông tin kinh tế xã hội khác để có cái nhìn toàn diện về tình hình kinh tế và xã hội.
Khám phá các chỉ số kinh tế, dữ liệu tài chính quan trọng và thông tin chi tiết về thị trường tài chính trên WiChart.
Tham khảo và đăng ký ngay khóa học về tài chính và đầu tư của WiGroup để hiểu rõ hơn nhé.