Chỉ số P/E là chỉ số thể hiện thời gian thu hồi vốn trên 1 đồng vốn đầu tư. Theo lý thuyết, nếu P/E của doanh nghiệp càng cao thì nhà đầu tư mất nhiều thời gian hơn để thu hồi vốn và ngược lại P/E thấp thì nhà đầu tư mất ít thời gian hơn để thu hồi vốn. Tuy nhiên, đối với những cổ phiếu mang tính chất chu kỳ như ngành thép, hóa chất, thủy sản… thì việc áp dụng P/E máy móc có thể dẫn đến lỡ mất cơ hội đầu tư hoặc “đu đỉnh”.
Bóc tách cấu phần chỉ số P/E
P/E trượt 12 tháng = giá cổ phiếu hiện tại / lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (lũy kế 4 quý gần nhất)
Hoặc,
P/E trượt 12 tháng = Vốn hóa cổ phiếu hiện tại / LNST công ty (lũy kế 4 quý gần nhất)
Nhìn vào công thức tính chúng ta có thể nhận ra được vấn đề sau:
Lợi nhuận sau thuế lũy kế chỉ phản ánh kết quả trong quá khứ mà bỏ qua triển vọng tương lai.
Dẫn đến P/E trượt có độ trễ và không thể phản ánh được bức tranh triển vọng tăng trưởng, đặc biệt là những doanh nghiệp phụ thuộc vào chu kỳ giá hàng hóa.
Hệ quả, tại đỉnh chu kỳ tổng lợi nhuận sau thuế 4 quý gần nhất của các doanh nghiệp chu kỳ thường cao nhất dẫn đến P/E trượt thấp nhất. Thậm chí, khi lợi nhuận đã đạt đỉnh và sụt giảm thì lợi nhuận sau thuế 4 quý gần nhất vẫn duy trì ở mức cao. Điều này làm cho nhà đầu tư lầm tưởng công ty đang được định giá rẻ mà bỏ qua rủi ro lợi nhuận có thể sụt giảm nhanh chóng khi chu kỳ ngành đạt đỉnh.
Ngược lại trường hợp tại đáy chu kỳ ngành, P/E của cổ phiếu ở mức rất cao khiến chúng ta lầm tưởng công ty đang bị định giá thấp và bỏ qua nắm bắt cơ hội đầu tư sớm khi ngành bắt đầu phục hồi.
Ví dụ VHC:
Giai đoạn 2018, chu kỳ ngành cá tra hưởng lợi giúp cho lợi nhuận của VHC tăng trưởng đột biến, nhưng đến Q3.2018 lợi nhuận quý đạt đỉnh và có dấu hiệu sụt giảm ngay sau đó. Giá cổ phiếu được thể hiện qua đường “Vốn hóa” cũng cho thấy dấu hiệu đạt đỉnh.
Tuy nhiên, tại cùng thời điểm, lợi nhuận sau thuế lũy kế chưa phản ánh kịp thời sự sụt giảm lợi nhuận của quý gần nhất và tăng trưởng lợi nhuận so với cùng kỳ vẫn rất tích cực. P/E trượt của VHC giảm về mức thấp hơn so với trung bình quá khứ, việc áp dụng định giá P/E máy móc vào trường hợp này sẽ mắc vào bẫy giá trị (value trap).
Câu chuyện lặp lại tương tự tại đỉnh chu kỳ năm 2022.
Cách khắc phục lỗi định giá bằng phương pháp P/E đối với cổ phiếu chu kỳ
Qua ví dụ trên có thể thấy được định giá P/E gần như vô nghĩa khi áp dụng vào những cổ phiếu chu kỳ. Vậy đâu sẽ là kim chỉ nam cho chúng ta khi đầu tư vào những cổ phiếu này?
Cách đơn giản nhất có thể áp dụng đó là theo dõi tăng trưởng lợi nhuận của công ty so với cùng quý. Nếu có sự tăng hoặc giảm đột biến so với quý liền và tìm hiểu lý do hợp lý giải thích cho sự biến động đó, xem liệu đây có phải là thay đổi trọng yếu hay không.
Cùng nhìn lại những chu kỳ đạt đỉnh trước đó của ngành xuất khẩu cá tra nói chung và VHC nói riêng. Tăng trưởng lợi nhuận của VHC giảm tốc so với lợi nhuận quý liền trước, báo hiệu chu kỳ ngành đã đạt đỉnh.
Ngoài việc thay thế định giá P/E bằng những phương pháp khác như P/B hoặc P/S thì theo tôi cách tối ưu nhất để tránh mắc vào “bẫy giá trị” của những cổ phiếu chu kỳ đó là nắm bắt được những “điểm chuyển” chu kỳ của ngành. Từ đó nhận ra đâu là chất xúc tác có thể khiến cho tăng trưởng lợi nhuận của toàn ngành bị thay đổi trong vài quý tới.
“Điểm chuyển” của ngành gắn liền với diễn biến của giá hàng hóa đặc trưng của ngành đó. Ví dụ: Ngành thép – gắn liền với giá thép xây dựng, thép HRC; Ngành thủy sản – giá cá tra, giá tôm xuất khẩu; Ngành hóa chất – giá bán đầu ra của hóa chất…
Quá trình này đòi hỏi mỗi nhà đầu tư phải am hiểu sâu sắc về ngành nghề và những yếu tố tác động trọng yếu lên cung-cầu. Đó là lý do tại sao hiểu biết sâu sắc chuỗi giá trị của ngành, doanh nghiệp lại đóng vai trò quan trọng trong quá trình phân tích đầu tư.
Kết lại, qua quá trình đầu tư của mình thì tôi đúc kết lại rằng những doanh nghiệp chu kỳ thường nguy hiểm nhất khi chỉ số định giá P/E ở mức thấp nhất và hấp dẫn nhất khi P/E của chúng ở mức cao nhất. Một nhà đầu tư muốn sử dụng chỉ số P/E để tìm ra một cơ hội đầu tư hấp dẫn không còn cách nào khác là phải “xắn tay áo” vào phân tích và hiểu rõ từng ngóc ngách của ngành nghề, doanh nghiệp.